Van smalfilm tot smartphone: meer dan een eeuw amateurfilm

 

 

In 1898 introduceert de Londense firma Wrench & Son de eerste 17,5mm film.  Voor de 17,5mm film wordt een camera, de Biokam, ontwikkeld. De slogan van de reclame luidt: ‘Animated Photography for Amateurs’, waarmee het begrip amateurfilmer is geboren. 

 

De 17,5 mm film is echter gemaakt van uiterst brandbaar materiaal, wat het niet erg aantrekkelijk maakt voor huis-tuin-en-keukengebruik. In 1912 brengt Pathé de eerste onbrandbare film op de markt, de 28mm film. In deze periode lopen de ontwikkelingen voor de professionele en amateurfilm gelijk op. Er zijn in die tijd nog maar weinig privéfilms gemaakt of bewaard gebleven.  

 

De eerste bekende amateurfilmer in Nederland is Dick Laan, schrijver van de befaamde boeken Pinkeltje. Dick Laan maakt vooral korte speelfilms waarin kinderen een centrale rol spelen. Bijvoorbeeld onderstaande film Pim’s kwajongensstreken waarin moraal, kinderen en de scouting centraal staan: typische thema’s uit Dick Laan werk. De film is van uitzonderlijke kwaliteit, zeker voor het verschijningsjaar 1919. De Dick Laan filmcollectie beslaat de jaren 1917 tot 1948 en nog een tiental Super-8 films uit de jaren zeventig.

 

 

 

In 1922 introduceert Pathe Baby de 9,5mm film en een jaar later brengt Kodak 16mm op de markt. Beide formaten zijn speciaal ontwikkeld voor de amateurfilmer. Door het kleinere formaat wordt filmen goedkoper en handzamer, maar desondanks blijft filmen, monteren en projecteren een tijdrovende en ook prijzige hobby. 

 

Filmen is in deze beginperiode niet weggelegd voor iedereen, het is een dure bezigheid. Families die zich vaak het filmen kunnen veroorloven en ook reden hebben tot filmen, zijn families in Nederlands-Indië. Zij kunnen middels een film hun nieuwe leven of de geboorte van hun kind delen met de achterblijvende familie in Nederland. Omdat niet iedereen in het bezit is van een projector, kan nieuwsgierige familie ook naar een fotohandel om de film aldaar te bekijken. 

 

De films uit Nederlands-Indië functioneren vaak als aanvulling op de brieven die een gezin naar het thuisfront stuurt. Zo schrijft Rien Kuyck over haar leven met man Wouter Kuyck en hun drie kinderen op Batavia wekelijks een brief naar haar ouders in Den Haag. Wouter Kuyck maakt de films; die Rien vervolgens weer omschrijft in haar brieven. Zo laat deze film uit 1928 zien dat de cadeaus van Sinterklaas ook in Nederlands-Indië goed gebruikt worden.  

 

 

Ondertussen in Nederland, verzamelen (amateur)filmers zich in de Nederlandse Smalfilm Liga, opgericht in 1931 in Amsterdam. Doelstelling is ’zowel het maken als het vertonen van amateurfilms te bevorderen’. De liga is een succes; binnen een jaar heeft de club al 200 leden. Later zullen de verschillende afdelingen verdeeld over het hele land het thuis worden voor vele succesvolle amateurfilmers. 

 

 

De tweede wereldoorlog maakt dat filmen voor amateurs lastig is. Buiten dat filmmateriaal moeilijk te verkrijgen is, is filmen ook op veel plekken verboden. Het maakt de amateurfilmer inventief. Zo bouwen sommigen zelf hun projector, of vervaardigt men zelf  filmspoelen en filmblikken. Veel filmers sparen hun filmrolletjes tot de dag van de bevrijding zou komen. Daar is dan ook opvallend veel beeldmateriaal van terug te vinden. Een selectie daarvan is te vinden in de tentoonstelling ‘We zijn bevrijd!’. 

 

Na de oorlog zet de ontwikkeling van film zich weer voort. Hoewel de kleurenfilm al in 1932 beschikbaar is, gebruiken amateurfilmers de kleurenfilm pas na de oorlog in grote schaal. Als filmen in kleur tot de mogelijkheden behoort, gaan veel amateurfilmers experimenteren in expliciet kleurige omgevingen. Zo zijn de bloemenvelden van de Keukenhof een geliefd onderwerp voor een kleurenfilm. Filmmaker Levie trok er al in 1938 op uit om met de nieuwe kleurenfilm een heuse ‘bloemenfilm’ te maken.

 

 

 

1965 is het jaar waarin super8 en single8 worden geïntroduceerd. Een hele vooruitgang op het gebied van gebruiksvriendelijkheid: doordat super8 in een cassette komt, is het veel beter mee te nemen. Bovendien zorgen kleinere perforatieranden aan de zijkant van het filmrolletje ervoor dat het beeld groter is. 

 

Tot de komst van de geluidsfilm, is het nogal een gedoe om geluid bij een film synchroon te krijgen. Er bestaan verschillende systemen waarmee je geluid kan opnemen. Zo kan je een bandrecorder synchroon met de opname laten lopen, of na montage een magnetische strip met geluid op de film plakken. In 1973 komen zowel Kodak als Fuji met een geluidsfilm, waarmee het voor het eerst mogelijk is direct geluid op te nemen op de film.

 

 

De afgelopen 35 jaar staan in het teken van de ultieme democratisering van amateurfilm. Door de videocamera, de digitale camera en de smartphone is filmen verworden tot iets voor iedereen. 

 

De komst van de camcorder in 1984 zorgt voor de omarming van amateurfilm door de consument. Vooral het feit dat de film niet meer ontwikkeld hoef te worden, maar direct te bekijken is op cassette, maakt het filmen een stuk toegankelijker. Het monteren daarentegen is een ander verhaal. De monteerprogramma’s voor video zijn kostbaar en nemen ook nog eens fysiek veel ruimte in beslag; amateurs monteren dan ook nauwelijks met video. 

 

Dat verandert met de komst van de digitale camera. In 1996 komen de eerste, nog peperdure, digitale camera’s op de markt. Later zal digitaal filmen de standaard worden en kan men de films bewerken en monteren op de computer in plaats van aan de snijtafel. 

 

Youtube doet zijn intrede in 2005. Op deze immens populaire videosite kan men uploaden, bekijken en delen. Wanneer het hebben van een smartphone gemeengoed is geworden, kan iedereen waar en wanneer dan ook filmen en het direct delen op de kanalen op internet. Amateurfilm heeft zo een groot en internationaal podium gekregen en is populairder dan ooit.